This article was written in 2021 by Paul Stevelmans for Score Magazine:
Interview met Nikolaï Clavier
Net als in 2020 werden de Buma Music in Media Awards dit jaar online bekendgemaakt. Een van de meest begeerde categorieën is de New Talent Award, een aanmoedigingsprijs voor aanstormend talent. Dit jaar was de uit Noorwegen afkomstige Nikolaï Clavier de gelukkige. Voor de korte film Blauwe Maandag schreef hij een meeslepende, emotionele score die in deze coronatijden op een wel heel opmerkelijke locatie werd opgenomen door een net zo opmerkelijk muziekensemble. Onlangs besprak Clavier zijn prille, veelbelovende carrière met Score.
Wie op YouTube de naam Nikolaï Clavier intikt, komt al gauw terecht bij een kort filmpje getiteld An Introduction. We horen stukjes muziek in uiteenlopende stijlen. Clavier over dit filmpje: ‛Dat heb ik drie jaar geleden gemaakt als showreel voor de regisseurs van de Nederlandse Filmacademie. Het is een compilatie van het werk dat ik in die tijd heb gedaan. Ik wilde de regisseurs laten zien met welke muziekstijlen ik vertrouwd was en me vervolgens presenteren als een “kameleon-achtige” componist die bijna elk soort filmproject aan kan pakken. Ik stond te popelen om voor welke film dan ook te werken, op zoek naar ervaring. Het betreft hier overigens een oude showreel toen ik nog niet voor films had gecomponeerd. Ik werk nu aan een nieuwe versie.’ Net als praktisch elke andere componist heeft Clavier een eigen website. Hoe belangrijk zijn sociale media daarnaast voor jou? ‛Die zijn belangrijk om te netwerken, maar ze leveren mij geen noemenswaardige inkomsten op. Ik denk dat veel van de filmmakers met wie ik het afgelopen jaar heb mogen samenwerken op mijn website mijn werk hebben bekeken. De website is vooral een visitekaartje en cruciaal in hoe ik mezelf presenteer aan de wereld. Hetzelfde geldt voor Instagram en Facebook. YouTube is meer een showcase-platform voor mij. Soms publiceer ik kleine projecten, zoals het orkestreren van Béla Bartóks Mikrokosmos of kleine stukjes die ik componeer in Logic of Cubase. Het is vooral bedoeld voor degenen die er toevallig op terechtkomen; ik richt me niet op een
specifiek publiek.’
De 24 minuten durende film Blauwe Maandag waarvoor Clavier vorige maand de Buma
Award won, werd geregisseerd door Gregory Samson en verhaalt over een door Egbert Jan Weeber en Katrien van Beurden gespeeld echtpaar dat door een noodlottig ongeluk hun zoontje verliest. Clavier: ‛Het was een van mijn drie afstudeerfilms op de Nederlandse Filmacademie. Gregory en ik wilden een film samen doen. Ik heb veel respect voor hem: hij heeft een visionaire geest en hij is ook zeer muzikaal. Ook is hij niet bang om risico’s te nemen en dat is in veel opzichten wat we met deze film en score hebben nagestreefd. Het feit dat de muziek zo “opera-achtig” is, was bijvoorbeeld een groot risico, vooral in een decennium waarin minimalisme de norm is. Maar we zijn ervoor gegaan, omdat we wilden dat deze overweldigende muzikale ervaring de intense emoties van de hoofdrolspeler zou weerspiegelen.’ Vader Ben doorloopt na het fatale ongeval een keur aan emoties. Volgens welk concept heb je hier muzikaal vorm aan gegeven? ‛Het hoofdconcept waarop deze score is gebaseerd zijn de emoties van schuld, schaamte en verdriet die de hoofdpersoon achtervolgen. Maar ook het thema van het noodlot. Daarom heb ik ervoor gekozen om de hele film in c-mineur te componeren. Voor mij persoonlijk is dit een van de donkerste toonsoorten
en ook archetypisch verbonden met het noodlot, bijvoorbeeld in Beethovens Vijfde Symfonie. Een ander concept was dat van vastzitten in een cirkel van je eigen negatieve emoties. De muziek heeft een leidmotief dat steeds op een indringende manier terugkomt. Dit symboliseert de grip die de emoties hebben op de hoofdpersoon en hoe hij vastzit en er niet uit kan komen. De kern van de film is voor mij het onderliggende verdriet dat Ben heeft na het verlies van zijn zoontje. Het vertaalt zich in schuld en schaamte, omdat hij niet weet hoe hij met de emotie om moet gaan, maar in zijn puurste vorm gaat het om het verwerken van verdriet.’
Nordic Noir
Over de veelal donkere klankkleur vertelt Clavier verder: ‛Gregory en ik wilden dat de
muziek de innerlijke wereld van Ben diende te weerspiegelen, namelijk het gewicht van zijn emoties. Dat vereiste een muzikale taal die donker, tragisch en zwaar was. We lieten ons inspireren door de sombere muziekstijl die vaak in Nordic Noir te vinden is: zware synths, gebaseerd op soundscapes met een troebele basis.’ Clavier stamt uit Noorwegen en is goed bekend met dit genre. ‛Het is een misdaadgenre dat zich gewoonlijk afspeelt in Scandinavië, in sombere landschappen die een duistere en moreel complexe stemming oproepen. Het begon allemaal in de literatuur maar werd daarna een filmgenre. Series als Broadchurch, Bron (The Bridge) en Sorjonen (Bordertown) vallen allemaal in deze categorie. De muziek wordt meestal door synths voortgedreven en klinkt vervormd en erg donker. Gregory en ik besloten al vroeg dat we ons wilden laten leiden door Scandinavische componisten (aangezien ik er zelf een ben) en dit genre wilden gebruiken voor het thema van dit drama. Een film die ons beiden inspireerde was Thelma (2017) met muziek van Ola Fløttum. De combinatie van synths, strijkers en zwaar koper met een soundscape als basis was passend voor een film die een zeer “blauwe” toon nodig had.’
De score wordt gedragen door het thema van het noodlot dat zich uit in het feit dat Ben niet terug kan keren in de tijd, hoe goed hij het ook probeert, en dat het verleden hem zal blijven achtervolgen tenzij hij zich kan losmaken en zichzelf kan vergeven. ‛Het thema is in feite een ostinato dat ik wazig en compact wilde laten klinken, dus alle akkoorden staan heel dicht op elkaar en zijn heel dik georkestreerd: soms met strijkers, koperblazers, synths en zelfs bassdrums. In zijn zuiverste vorm wordt het thema alleen gespeeld door de vier solostrijkers uit een strijkkwartet. Dit is wanneer ik het pure verdriet weergeef dat aan alle pijn ten grondslag ligt. Zo wordt het thema in het begin van de film geïntroduceerd. Het komt telkens terug als het hoofdpersonage het gevoel heeft dat het door de hevige emoties tot een uitbarsting komt.’ Wie na afloop de aftiteling goed bekijkt, ziet op welke exceptionele locatie de score is opgenomen. ‛Het was eigenlijk een gelukstreffer. We zouden de opnamen oorspronkelijk in een studio op de Filmacademie doen, maar twee weken eerder kwam Gregory op het idee om het Concertgebouw te vragen of we daar konden opnemen; een typisch visionaire zet van hem. Ik dacht dat dat nooit zou lukken, want we hadden geen budget. We kregen echter twee dagen voordat we wilden opnemen een berichtje van het Concertgebouw: ze zeiden ja! Dus moesten we de opnameapparatuur in orde maken en alles naar het Concertgebouw verhuizen. Die dag leerde ik de betekenis van de Nederlandse uitdrukking: nee heb je, ja kan je krijgen.’
Egbert Jan Weeber in "Blauwe Maandag" 2020.
Nikolaï Clavier (1989) heeft een Noorse moeder en een Franse vader. In 2011 begon hij zijn
studie aan het Barratt Due Music Institute in Oslo, waar hij een bachelor in uitvoerende
muziek behaalde. Zijn hoofdinstrument was en is altijd de altviool geweest en niet de piano, wat je zou verwachten met het oog op zijn achternaam die in het Frans piano betekent. ‛Misschien was het een manier om de goden te plagen dat ik de altviool koos in plaats van piano als mijn hoofdinstrument.’ In die jaren speelde hij veel kamer- en orkestmuziek, daarnaast was hij betrokken bij projecten met onder meer het Noors Radio Orkest, het Stavanger Symfonieorkest en het Simon Bolivar Orkest, waarmee hij orkestervaring opdeed die zijn componeren aanzienlijk heeft beïnvloed. In 2013 volgde een eenjarige cursus arrangeren en componeren aan de Universiteit van Agder, waarna hij door een huwelijk met een Nederlandse verhuisde naar Tilburg. ‛Hier heb ik mijn eerste master – Master of Music – gevolgd aan Fontys Hogeschool voor de Kunsten. Uiteindelijk ben ik een Master Composing for Film gaan doen aan het Conservatorium van Amsterdam, waar ik vorige zomer ben afgestudeerd. Hoofddocent was Jurre Haanstra, een zeer getalenteerde filmcomponist met een grote cinematografische kennis van de afgelopen tachtig jaar, waaronder een enorme kennis van de geschiedenis van de filmmuziek. Hij behandelde alle grote namen zoals Herrmann, Morricone, Marianelli, Goldsmith, Nyman etc.’
De titel van Claviers in 2018 voltooide masterscriptie luidt Orchestrating Cinematic String
Quartets. ‛Hoofddoel van dit onderzoek was het creëren van een kamermuziekrepertoire dat een breder en jonger publiek zou kunnen bereiken. Hedendaagse filmmuziek is een synthese van een breed scala aan muzikale tradities en culturen en haar universele aantrekkingskracht fungeert vaak als een brug tussen sociale achtergronden, culturen en verschillende generaties. Door deze brede aantrekkingskracht te combineren met de complexe technieken van een strijkkwartet hoopte ik een muzikale uitvoering te stimuleren die klassieke muziek dichter bij een breder publiek weet te brengen.’ Het onderzoek werd enthousiast ontvangen. Het strijkkwartet waarvan Clavier deel uitmaakt, voert deze muziek alweer twee jaar uit. ‛We hebben net financiering gekregen van het Fonds Podiumkunsten om op tournee te gaan langs basisscholen door heel Nederland. Het onderzoek heeft in 2018 de Fontys Artistic Research Competition gewonnen en kreeg in datzelfde jaar een speciale vermelding bij de Fontys Nationale Onderzoekscompetitie. Persoonlijk heb ik veel baat gehad bij dit onderzoek, want
het heeft mij een specialisatie in strijkersscores opgeleverd, wat wellicht verklaart waarom mijn filmscores zo vaak solostrijkers en uitgebreide strijkerstechnieken bevatten.’ Clavier wil dit onderzoek de komende jaren voortzetten. ‛Ik heb veel experimenten uitgevoerd met mijn strijkkwartet en de bevindingen gebundeld in een lexicon genaamd Overview of Contemporary String Techniques. Dit is een compositorische tool die bedoeld is om componisten te helpen bij het componeren voor strijkinstrumenten.’
Clavier is klassiek geschoold, hoewel hij ook jazz en populaire muziek als keuzevakken heeft gevolgd. ‛Als filmcomponist leer je je weg te vinden in elke denkbare muziekstijl, vooral als je werkt aan films met kleine budgetten. Elke week probeer ik vertrouwd te raken met een nieuw muziekgenre, want het muzikale landschap is tegenwoordig voortdurend in beweging. Scoren in een nieuwe stijl buiten hetgeen ik gewend ben is een grote uitdaging die me helpt als componist te groeien. Ik begin al mijn projecten meestal met uitgebreid onderzoek, zoals de stijl waarin ik wil scoren. Een van mijn favoriete componisten, James Newton Howard, zei ooit dat een componist als een kameleon moet zijn: je neemt de muzikale taal aan die de film
nodig heeft en hoewel je daardoor als componist bijna niet meer te onderscheiden bent, dient het zo de film. Ik streef naar deze vorm van flexibiliteit.’
Niki Wories in "Ode to a Sleeping City" 2021.
Al in zijn vaderland had Clavier gewerkt aan enkele opdrachten voor diverse media. In
Nederland volgden enkele scores voor korte films van regiestudenten van de Filmacademie: Impasse van Lobke de Boer, Family Food van Roshan Nejal en Twintig van Raluca Lupascu. Ook voor De Boers korte film Terug naar Zotteken Waes (2020) schreef Clavier de originele muziek. Deze score en die voor Blauwe Maandag zond hij in voor deelname aan de Buma Awards. Het betrof in beide gevallen een afstudeerproject van de Filmacademie en beide films kenden het thema van vader en zoon. De muzikale inhoud, zoals stijl, instrumentatie en vorm is daarentegen nogal verschillend. Claviers meest recente filmopdracht is de korte film Ode to a Sleeping City die medio februari van dit jaar tot stand kwam toen voor het eerst in jaren weer kon worden geschaatst op de Amsterdamse grachten. Een unieke kans die cameraman/regisseur Jaap Mar Diemel meteen aangreep. Hij belde Clavier op 12 februari met zijn plan: zesvoudig Nederlands kampioen kunstschaatsen, Niki Wories, dansend op de Amsterdamse grachten filmen. Ze wilden twee dagen later gaan draaien, want dat was de laatste dag dat het koud zou zijn, dus dat was kort dag voor de componist. ‛Ik zei ja tegen dit project en heb de hele nacht zitten componeren. Om 4 uur probeerde ik te slapen, maar die cellomelodie bleef maar in mijn hoofd rondspoken. Dus ging ik terug naar de studio om er verder te schrijven. Jaap had mijn muziek voor het toneelstuk The Mansion of Bahji gehoord op Spotify en hij wilde iets soortgelijks, namelijk een cello solo met een strijkorkest. Dus maakte ik een MIDI-mockup en nam de melodie de volgende dag met mijn altviool op. En toen, om 5 uur in de ochtend van zondag 14 februari, gingen Niki en Jaap het ijs op en zij
maakte een choreografie gebaseerd op deze muziek. Mijn “huis-cellist” Diederik Smulders nam de cello solo in mijn studio op en de rest van de strijkers heb ik zelf opgenomen en gemixt met de MIDI-strijkers van Cinematic Studio Strings.’ De makers plaatsten de video twee dagen later online en het werd een enorm succes, niet alleen in Nederland maar over de hele wereld. ‛Ik kreeg veel positieve reacties op de muziek die ik meteen daarna op Spotify zette. Het is tot nu toe mijn populairste nummer op Spotify.
Hoewel het project mij financieel niets opleverde ben ik heel blij dat ik het gedaan heb. Het is een prachtige video en ik heb berichten gekregen van mensen die zeiden dat het bekijken ervan hun hart vulde met vreugde tijdens die donkere winterdagen. En dat was uiteindelijk ons doel.’
Kwartet
Clavier speelt al bijna vier jaar in het Arthema Kwartet. ‛We zijn begonnen tijdens mijn eerste master in Tilburg en we hebben sindsdien als professioneel kwartet gespeeld op festivals en daarnaast concerten en tournees gedaan. We hebben ook twee kamermuziekconcoursen gewonnen in onze eerste twee jaar. Toen ik het onderzoek Orchestrating Cinematic String Quartets schreef, waren zij er nauw bij betrokken. Ik gebruikte het kwartet voor experimenten en opnamen, maar ook voor de presentatie van de onderzoeksresultaten. Sindsdien is filmmuziek een van de belangrijkste onderdelen van ons repertoire geworden. We houden er allemaal van en het is ook iets dat ons uniek maakt in een nogal verzadigde markt. Toen ik begon met het componeren van filmmuziek had ik meestal geen budget om muzikanten in te huren. Maar gelukkig wilden mijn kwartetleden meespelen op de soundtracks. De meeste van mijn scores zijn hybride scores, dus ik combineer meestal MIDI-instrumenten met echte instrumenten om een echt orkestrale klank te creëren zonder dat ik een volledig orkest hoef in te huren. Ik componeer ook graag en veel voor strijkkwartet, dus ik probeer het zo veel mogelijk in mijn films te verwerken.’ Bij het begin van de pandemie vorig jaar werden de meeste concerten afgelast. ‛We liepen veel inkomsten mis, wat ons behoorlijk dwars zat, vooral omdat we net waren begonnen een carrière op te bouwen. Maar de filmopdrachten
bleven binnenkomen, waardoor ik me in een positie bevond, waarin ik werk kon creëren voor mijn collega’s.’
Het Arthema Kwartet tijdens het opname van "Blauwe Maandag"
in Het Concertgebouw 2020.
Claviers werklust lijkt geen grenzen te kennen gezien zijn inmiddels indrukwekkende œuvre.‛ Het grootste deel komt voort uit een combinatie van constante zelfkritiek en het plezier van het componeren. Daarnaast is er de motivatie van het succes: de wens dat mijn negen jaar hoger onderwijs, de enorme studielening en alle geïnvesteerde tijd niet voor niets zijn geweest. En net als alle andere kunstenaars leeft ook bij mij een sterk verlangen om een hoge mate van excellentie te bereiken, gecombineerd met de overtuiging om nooit helemaal tevreden te zijn met mijn werk.’ Is het na tien korte films nu tijd voor een lange? ‛Dat lijkt inderdaad de volgende stap. Mijn collega’s in het veld en ikzelf wachten op kansen en financiering die zich aandienen. Regisseurs zijn volop bezig met het indienen van filmplannen bij verschillende fondsen en producenten, maar de covid-situatie heeft de concurrentie groter gemaakt en de mogelijkheden kleiner. Voor mij zou een speelfilm een geweldige manier zijn om in de filmindustrie door te breken, maar een tv-serie zou net zo goed zijn. Ik denk dat veel componisten het scoren van een tv-serie van Netflix of Videoland zien als een proeve van hun bekwaamheid.’ Een belangwekkende prijs als de New Talent Award kan vast extra helpen in dit streven: ‛Ik hoop dat deze prijs kansen met zich meebrengt en dat hij mijn positie binnen de filmindustrie zal versterken. Het is ook een grote erkenning voor het werk dat het hele filmteam van deze film heeft verricht, met name de regisseur, de editor, de producenten en het geluidsteam. Ze hebben allemaal heel hard aan het project gewerkt en het is mooi om te zien dat dat zijn vruchten afwerpt.’
De in Utrecht woonachtige componist heeft tot nu toe voor Noorse en Nederlandse films
gewerkt. Ambieer je een internationale carrière? ‛De filmindustrie is steeds meer een
internationale business aan het worden door de opkomst van streamingplatforms. Ik heb niet de ambitie om te proberen een plek in Hollywood te bemachtigen. Het schijnt de plaats te zijn waar aspirant-componisten naartoe gaan om alles op te geven en met lege handen terug te keren. Slagen in Hollywood lijkt me net zo onwaarschijnlijk als de loterij winnen. Maar wie weet, de contacten die je opdoet via kleinere internationale projecten kunnen soms leiden tot een veelbelovend internationaal netwerk. Mijn focus ligt op dit moment op het werken met de getalenteerde Nederlandse en Noorse filmregisseurs die ik ken en dat zal ik in de loop der tijd uitbreiden.’
Paul Stevelmans
Onderstaande link verwerk ik in de tekst
https://nikolaiclavier.wixsite.com/cinematicquartets